Sociale angst

Introductie

Als we het over angst hebben, weet bijna iedereen wat dat gevoel is. Iedereen heeft hier op zijn eigen manier last van. De een voelt wat druk als diegene een presentatie moet geven, de ander voelt het bij het voorlezen van een alinea in de klas of simpelweg bij het fileparkeren in een drukke stad. 

Tegenwoordig zien we steeds meer dat mensen last hebben van angst in sociale settingen. De een kan last hebben van verlegenheid en de ander kan een ernstige sociale angststoornis hebben^[2]. In principe is angst op zichzelf geen negatieve emotie. Angst heeft de functie om je te waarschuwen voor gevaar en maakt je klaar om in actie te komen^[3]. Als deze setting onveilig is, kan jouw angst een gids zijn voor jouw (onderbuik)gevoel om in actie te komen. Maar als de setting niet onveilig is, word je telkens overspoeld door alarmbellen terwijl dit niet nodig is. Daarbij kan je zelfs uit ‘voorzorg’ handelen op situaties, wanneer dit eigenlijk niet nodig is.

Verlegenheid

Bij verlegenheid ervaar je een onaangename of angstig gevoel als je in het bijzijn van anderen onzekerheid voelt^[2]. Verlegenheid is een uiting van onzekerheid. Lichamelijk kun je hier de effecten van ervaren door bijvoorbeeld te blozen, zweten en misselijkheid te voelen. In de communicatie heeft het bijvoorbeeld effect door oogcontact te vermijden en je voor je gevoel steeds foute antwoorden geeft. De persoonlijke gedachten die kunnen opkomen zijn onder andere het gevoel dat je iets fout doet, je voor gek staat en anderen je raar of niet leuk vinden. 

Verlegenheid kan verschillende oorzaken hebben. Ten eerste kan het komen door je persoonlijkheid. Verlegenheid kan worden gezien als de manier hoe mensen een situatie benaderen. Je hebt mensen die van nature bijvoorbeeld de kat uit de boom kijken. Ten tweede kan het komen door je opvoeding en omgeving. Als je vroeger regelmatig bent uitgelachen in je omgeving of er veel met je werd gespot, kan dit de verlegenheid alleen maar versterken. Tot slot kunnen overbezorgde ouders of verzorgers ook een oorzaak zijn. Als je tijdens je opvoeding zodanig beschermd bent, dat je niet veel nieuwe situaties hebt kunnen leren kennen, kun je het idee krijgen dat de wereld gevaarlijk is en wordt er (onbewust) een bepaalde onzekerheid opgebouwd. 

Alhoewel verlegenheid vaak onschuldig van aard kan lijken, kan het zeker ernstige gevolgen hebben. Zo kan iemand sociale situaties gaan vermijden of zich minder gaan uitspreken. Dit kan gevoelens van stress en eenzaamheid vergroten. Hieronder zijn twee tips die je kunnen helpen om verlegenheid te overwinnen:

1. Bouw langzaam succeservaringen op
   • Ga in kleine en makkelijke sociale settings het gesprek aan. Bouw dit langzaam voor jezelf op, zonder te hoge verwachtingen. Zo creëer je steeds meer succeservaringen waar je positief naar kan terugkijken en het vertrouwen in jezelf kan vergroten. 
2. Focus je op het inhoud van het gesprek
   • Probeer je aandacht tijdens gesprekken te focussen op de inhoud. Probeer je focus van je eigen (intense) gevoelens te veranderen naar wat de ander zegt of hoe die zich gedraagt. 

People pleasing

Een ander concept dat gegrond is op angst, maar minder snel opvalt, is people pleasing. Ontwikkelingspsycholoog Sasha Heinz noemt dit “the disease to please”^[1]. Bij people pleasen hebben we ‘controle’ op de angst dat de ander ons niet leuk vindt, door invloed uit te oefenen op de ander. De valkuil hierbij is dat het op het eerste gezicht niet snel opvalt en overkomt als liefde en zorgzaamheid, maar eigenlijk laat je je gevoel van eigenwaarde afhangen van de goedkeuring van de ander. Daarnaast is het ook een valkuil dat people pleasers erg conflictvermijdend kunnen zijn en je aan de verwachtingen van de ander wil voldoen ^[4]. De ander teleurstellen of nee zeggen wordt hierbij als lastig ervaren. 

Er zijn een paar voorbeelden waaruit people pleasen ontstaat. Ten eerste kan het komen door de behoefte om erbij te horen. Als er momenten zijn geweest waarbij je bent buitengesloten of zelfs bent gepest, kan je een overlevingsstrategie opbouwen door anderen tevreden te houden. Ten tweede kan het komen door het krijgen van positieve reacties. Misschien valt het je op dat je (alleen) positieve aandacht en reacties krijgt, wanneer je aardig doet of je dienstbaar opstelt ten opzichte van de ander. Tot slot kan het te maken hebben met je karakter. Het kan ook een kwestie van je karakter zijn, waarbij je van nature de neiging hebt om anderen een fijn gevoel te geven. 

Op korte termijn kan people pleasing veel voordelen met zich meebrengen. Hierbij kan je aardig gevonden worden, heb je geen ruzies en geven mensen aan dat ze altijd op je kunnen rekenen. Toch kan het, eventueel op lange termijn, gevolgen hebben. Grenzen die vervagen, vermoeidheid, mensen die misbruik van je maken (omdat je altijd ‘ja’ zegt) en jezelf vergeten en verliezen (omdat je alleen voor anderen leeft). Als dit te lang doorgaat, kan het voorkomen dat je ineens ontploft of sneller geïrriteerd raakt. 

De grootste tip tegen people pleasing is nee leren zeggen ^[1]. Door nee te zeggen, in plaats van ja (terwijl je er niet achter staat), bouw je minder wrok en irritatie op. Verder zijn wat andere tips die hierbij kunnen helpen^[4]. 

1. Plan tijd in voor jezelf
   • Spreek vaste tijden, op één of meerdere dagen met jezelf af, om te doen wat jij zelf wil. Als iemand een afspraak met jou wil maken binnen die tijden, probeer jezelf dan te prioriteren.
2. Weeg de gevolgen af
   • Ga bij jezelf na welke gevolgen en voordelen er zouden zijn als je voor jezelf zou kiezen. Probeer hierbij ook te kijken naar de korte en lange termijn. 
3. Communiceer er open over
   • Ga bij jezelf na of je eventueel kan communiceren dat je moeite hebt om naar jezelf te luisteren. Je omgeving kan hier dan rekening mee houden.  
4. Wees direct
   • Zodra je je bewust wordt dat je voor jezelf leeft en niet voor de ander, zal je je minder verschuldigd voelen naar de ander en kun je ook directer zijn in jouw grenzen. 
5. Vind een balans
   • Voor jezelf kiezen betekent niet dat je nooit meer een ander kan helpen. Het is de kunst om een balans te vinden tussen jouw grenzen bewaken en anderen te pleasen.

Sociale angststoornis

Bij een sociale angststoornis heerst er een sterke onzekerheid dat anderen je niet aardig vinden, je wordt uitgelachen, gepest wordt of kritiek krijgt^[5]. Het gevolg hiervan is dat je sociale situaties liever uit de weg gaat, waardoor de angst in stand wordt gehouden. Wanneer je toch ongewild in een sociale situatie komt, kun je overspoeld raken door angst en last krijgen van symptomen, zoals: hartkloppingen, zweten, koude rillingen, benauwdheid, stotteren, maagklachten, droge mond, snellere ademhaling en hoofdpijn (of zelfs een paniekaanval). 

Er kunnen verschillende factoren zijn waardoor een sociale angststoornis kan ontstaan. Ten eerste kan het komen door erfelijkheid in de familie, waardoor de kans groter is dat je het zelf ontwikkelt. Ten tweede kan het komen wanneer je erg beschermd opgevoed bent. Verder kan het o.a. komen door pesterijen, verslaving of een depressie of door traumatische ervaringen^[2]. 

Een sociale angststoornis gaat niet vanzelf over en vraagt om gespecialiseerde hulp. Bij een psycholoog wordt de focus gelegd op een geleidelijke confrontatie met situaties waar je paniek van krijgt. Verder leer je je negatieve gedachten relativeren en krijg je inzicht in je eigen gedrag.

Samenvatting

Angst kan onze beste gids, maar ook onze grootste vijand zijn. Na het schrijven van deze blog, zie ik veel gelijkenissen met angst en een waakhond. Als er bij je wordt ingebroken of je wordt aangevallen, is het ideaal dat je een hond hebt die je beschermt en mensen van je afbijt. Maar, als diezelfde hond mensen van jou afbijt die simpelweg te dichtbij komen, is dit zeer ongunstig. Dit omdat je geen controle meer hebt over hetgeen wat jou in eerste instantie probeert te beschermen en je mensen hierdoor ook op een grote afstand houdt.

Ga bij jezelf na hoe groot die waakhond in jezelf is. Heb je een hond waar jij nog controle over hebt? Of bijt hij meteen mensen van zich af, terwijl de situatie nog veilig genoeg is? Probeer in elke situatie compassie voor die angst te hebben. Je angsten komen ergens vandaan en zijn zo ingesteld dat ze jou willen beschermen, vooral als je in het verleden zeer ongunstige of onveilige situaties hebt meegemaakt. 

Veel liefs,

Team UNWIND

Geschreven door: Britney Lindo

Bronnenlijst

1. Happinez. (2024). Ben jij een people pleaser? Hier komt dat door. Geraadpleegd op 19 december 2024, van https://www.happinez.nl/groei/ben-jij-een-people-pleaser-hier-komt-dat-door/ 
2. Mind Hulplijn. (2024). Verlegenheid. Geraadpleegd op 19 december 2024, van   https://mindhulplijn.nl/onderwerpen/verlegenheid 
3. MIND Hulplijn. (z.d.). Angst. Geraadpleegd op 20 maart 2025, van https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/angst 
4. Psycholoog. (2024). People pleasing: een zegening of een vloek? Geraadpleegd op 19 december 2024, van https://psycholoog.nl/blogs/people-pleasing-een-zegening-of-een-vloek/ 
5. PsyQ. (2024). Sociale fobie. Geraadpleegd op 19 december 2024, van https://www.psyq.nl/angststoornis/sociale-fobie